چگونه موضوع تحقیق انتخاب کنیم؟

نحوه انتخاب موضوع تحقیق، یکی از مهم ترین مهارت هایی است که هر دانشجو یا محقق تازه کار می بایست بیاموزد. اینکه چگونه موضوع تحقیق انتخاب کنیم تا حدودی به مهارت های علمی ما و علاقه یا انگیزه مان بستگی دارد. البته باید هنگام انتخاب موضوع تحقیق، به ویژگی های موضوع تحقیق خوب، مانند متمرکز بودن، اصیل بودن، دستاوردها و وجود منابع علمی کافی نیز توجه کنیم. در این مطلب با اهمیت موضوع تحقیق و ویژگی های موضوع تحقیق قابل قبول آشنا می شویم. همچنین 4 مرحله انتخاب موضوع، 9 نکته ضروری درباره نحوه انتخاب موضوع تحقیق و چند نمونه موضوع تحقیق را معرفی خواهیم کرد.

موضوع تحقیق چیست و چرا مهم است؟

هنگام انجام تحقیق دانشجویی، فرد می بایست حتما روی یک موضوع خاص متمرکز شود و تحقیق خود را درباره آن موضوع پیش ببرد. نحوه انتخاب موضوع تحقیق، اهمیت دارد؛ زیرا تسلط محقق بر حوزه مطالعاتی و انگیزه او برای کمک به پیشرفت علم و جامعه را نشان می دهد. در مورد دانشجویان، اگر انتخاب موضوع تحقیق جالب باشد، استاد به مهارت های علمی دانشجو پی خواهد برد و احتمال موفقیت تحصیلی افزایش می یابد.

نخستین و مهم ترین چالشی که هنگام نوشتن تحقیق با آن روبرو می شویم، آن است که چگونه موضوع انتخاب کنیم. این که چگونه موضوع تحقیق انتخاب کنیم، بر گام بعدی و مراحل انجام تحقیق تاثیر بسزایی می گذارد. زیرا این موضوع تحقیق است که تعیین می کند مراحل انجام تحقیق، زمان مورد نیاز، هزینه لازم و امکان انجام تحقیق چگونه باشند.

بسیاری از دانشجویان یا محققان تازه کار، با مهم ترین ویژگی های موضوع تحقیق جالب آشنا نیستند؛ به همین دلیل، تحقیق آن ها چندان از سوی اساتید یا مجامع علمی، مورد استقبال قرار نمی گیرد.

آموزش 4 مرحله ای برای پاسخ به پرسش چگونه موضوع تحقیق انتخاب کنیم؟

برای انتخاب موضوع تحقیق، ابتدا به ذهن خود مراجعه می کنیم و کلیات موضوع را با توجه به تخصص علمی مان در نظر می گیریم. سپس مقالات مرتبط با حوزه مطالعاتی مورد نظرمان را مطالعه می کنیم تا به ایده ای درباره موضوع دقیق و متمرکز برسیم. در آخر، موضوع انتخاب شده را چند بار ویرایش و بازبینی می کنیم تا از آن مطمئن شویم.

1- انتخاب موضوع کلی

در مرحله اول، پس از بررسی انگیزه، علاقه و مهارت های خود، یک موضوع کلی انتخاب می کنیم. این موضوع می بایست با قوانین ذکر شده از سوی استاد، به ویژه زمان، همخوانی داشته باشد. در مرحله اول، می توانیم با خواندن مقالات مرتبط، جستجو در دانشنامه ها، خواندن کتاب یا بررسی مجلات علمی، پی ببریم که به طور کلی چگونه موضوع انتخاب کنیم. البته موضوعات کلی مناسب نیستند و صرفا راهنمای ما برای انتخاب موضوعات متمرکز خواهند بود.

چند نمونه موضوع تحقیق کلی عبارت اند از: گرمایش جهانی، گرانش در فیزیک نوین، فناوری های بیوشیمی و  استفاده از هوش مصنوعی در پزشکی. پس از آنکه از موضوع کلی خود مطمئن شدیم، می توانیم آن را متمرکز سازیم.

2- متمرکز سازی موضوع

موضوعات کلی برای نوشتن تحقیق دانشجویی مناسب نیستند. این موضوعات بارها و بارها توسط محققان قبلی مورد بررسی قرار گرفته اند و تقریبا تمامی جنبه های آن ها حل شده اند. بنابراین، باید یک موضوع متمرکز و دقیق با توجه به موضوع کلی خود پیدا کنیم.

جهت متمرکز کردن یک موضوع کلی، می توانیم آن را از یک دیدگاه خاص، با توجه به یک بازه زمانی مشخص یا درباره یک مکان مشخص، مورد بررسی علمی قرار دهیم. بدین ترتیب، موضوع خاص ما به دست می آید. برای مثال، موضوع کلی گرمایش جهانی را در نظر می گیریم. موضوعات خاص در ارتباط با این موضوع عبارت اند از:

• تاثیر گرمایش جهانی بر محیط زیست کشورهای آسیایی تا سال 2050
• میزان بالا آمدن آب دریای عمان به دلیل گرمایش جهانی
• جنگل زدایی در کشور برزیل به دلیل گرمایش جهانی تا پیش از سال 2000 میلادی

3- نوشتن موضوع تحقیق، گزاره تحقیقاتی و پرسش تحقیقاتی

پس از انتخاب موضوع متمرکز، باید آن را به صورت یک عنوان، یک جمله و یک یا چند پرسش تحقیقاتی درآوریم. هر سه این موارد باید معنادار باشند. حتی در همان مرحله نخست هنگامی که می اندیشیم تا چگونه موضوع پژوهش انتخاب کنیم، می بایست امکان تبدیل موضوع خود به عنوان، جمله و پرسش را در نظر بگیریم. البته در مرحله 3، این کار حتما باید انجام شود.

در مراحل آخر و پس از تکمیل تحقیق، عنوان در صفحه نخست ذکر می شود. جمله یا گزاره تحقیقاتی نیز می بایست در بخش مقدمه به طور صریح آورده شده باشد. همچنین در بسیاری از موارد، ذکر پرسش های تحقیقاتی درون متن تحقیق ضروری خواهد بود.

4- بازبینی، ارزیابی، ویرایش و تایید نهایی موضوع

در مرحله آخر، باید طبق نظر خود یا دیگر متخصصان، یک بار دیگر از صحت نحوه انتخاب موضوع تحقیق خود اطمینان حاصل کنیم. در این مرحله، می توانیم سوالات زیر را از خود بپرسیم:

• آیا موضوع انتخابی واقعا برایمان انگیزه بخش است و به آن علاقه داریم؟
• اطلاعات کافی جهت انجام تحقیق درباره موضوع را در اختیار خواهم داشت؟
• گزاره تحقیقاتی منطقی است یا باید آن را متمرکز تر کنیم؟
• آیا پرسش های تحقیقاتی جالب و کارآمد خواهند بود؟
• آیا تحقیق دیگری قبلا به همین موضوع پرداخته است؟ رویکرد این تحقیق با ما مشابه بوده است یا خیر؟

همچنین می توانیم موضوع را جهت تایید یا ویرایش، به یک محقق، استاد یا متخصص آشنا با حوزه مطالعاتی خود ارجاع دهیم و نظر او را بپرسیم.

9 نکته ضروری برای انتخاب موضوع تحقیق خوب

برای تحقیق، همیشه باید موضوعی را انتخاب کنیم که دست کم اطلاعات اولیه را درباره اش داریم. موضوع مورد نظر باید اصیل باشد؛ یعنی تعداد مقالات زیادی در گذشته دقیقا به همان موضوع نپرداخته باشند. همچنین بهتر است حتی الامکان از انتخاب موضوعات سنگین که به محاسبات فراوان نیاز دارند، پرهیز کنیم. متخصصان باتجربه نیز ما را راهنمایی خواهند کرد که چگونه موضوع مقاله انتخاب نماییم.

1- داشتن اطلاعات نسبی درباره موضوع تحقیق

موضوع باید به گونه ای باشد که محقق تا حدودی درباره آن اطلاعات داشته باشد، اما بخواهد اطلاعات خود را گسترش دهد و به نتایج تازه ای دست یابد. اگر اطلاعات کاملی درباره موضوع تحقیق داشته باشیم و نتایج تحقیق را نیز از قبل بدانیم، آنگاه انجام تحقیق علمی، بی فایده خواهد بود. همچنین اگر هیچ چیز درباره یک موضوع تحقیق ندانیم، کار ما بسیار دشوار می شود و ممکن است حتی بی انگیزه شویم. بنابراین، موضوع باید در مسیر علمی و تحقیقاتی شخص محقق، معنادار و پیش برنده باشد.

2- علاقه به موضوع تحقیق

انجام تحقیق علمی، امری بسیار دشوار و زمان بر است و به روزها تفکر، تحلیل و استدلال عمیق علمی نیاز دارد. اگر موضوع برای محقق جالب نباشد، آنگاه او احتمالا نمی تواند تحقیق خود را به درستی و به طور سودمند پیش ببرد. همیشه باید علاقه های خود را در اینکه چگونه موضوع تحقیق انتخاب کنیم، در نظر بگیریم. محققان حرفه ای، هرگز موضوع تحقیق و پرسش های تحقیقاتی خود را به طور تصادفی انتخاب نمی کنند.

جهت انتخاب موضوع تحقیق مورد علاقه، می توانیم موضوعاتی که معمولا  با علاقه تمام درباره آن ها در مجلات و مقالات مطالعه می کنیم را در نظر بگیریم. همچنین می توانیم بررسی کنیم که چه مباحثی در طول دوران تحصیل، توجه ما را به خود جلب کرده اند.

3- مفید بودن و دستاورد داشتن موضوع

نتیجه علمی و فایده موضوع برای جامعه، مجامع علمی یا گروه های خاصی از افراد، بسیار مهم است. پرسش تحقیقاتی ما باید یک مشکل واقعی در زندگی واقعی یا در مجامع علمی را حل کند.

4- یافتن یک حوزه مطالعاتی خلوت

هنگامی که شمار فراوانی از محققان به یک حوزه مطالعاتی یا یک مبحث خاص پرداخته باشند، آنگاه کار برای محققان جدید دشوار می شود. در این مواقع، محقق به سختی می تواند در انجام تحقیق علمی خود، نوآوری به خرج دهد و توجه ها را جلب کند، زیر احتمالا بیشتر جنبه های آن مبحث، به نحوی مورد بررسی علمی قرار گرفته اند. بنابراین، پیش از آنکه بپرسیم چگونه موضوع تحقیق انتخاب کنیم، بهتر است در جستجوی حوزه های مطالعاتی خلوت تر باشیم. بدین ترتیب، با رقابت کمتری روبرو خواهیم شد.

5- مشورت با متخصصان، استادان و محقق باتجربه

دارندگان مدرک دکتری، دانشمندان محقق و اساتید برتر دانشگاهی، می توانند به ما کمک کنند که چگونه موضوع انتخاب کنیم. استفاده از تجربه این عزیزان و آموختن درباره علاقه های علمی آن ها، می تواند ایده های خوبی برای انتخاب موضوع تحقیق جالب به ما بدهد. همچنین پس از انتخاب موضوع تحقیق خود، می توانیم با مراجعه به متخصصان، نظر آن ها را درباره ویرایش، تغییر یا اصلاح موضوع جویا شویم.

جمعی از دانشگاهیان برتر کشور و محققان باتجربه در موسسه دانشجو پروژه فعالیت می کنند. شما عزیزان می توانید طی تماس تلفنی یا با ارسال پیام، درباره نحوه انتخاب موضوع تحقیق از ما مشاوره رایگان یا مشاوره تخصصی دریافت کنید.

6- پرهیز از موضوعات پرمحاسبه و سنگین

می توانیم پیش از انتخاب موضوع، به این بیندیشیم که چقدر محاسبه برای دستیابی به نتایج آن نیاز خواهد بود. باید در لیست موضوع تحقیق احتمالی خود، آن موضوعاتی که احتمالا به حجم بالای محاسبات نیاز دارند را حذف کنیم؛ زیرا حجم بالای محاسبات، می تواند بسیار زمان بر و کلافه کننده باشد و حتی ما را از تکمیل تحقیق بازدارد. البته اگر حجم بالای محاسبات ارزشش را دارد و ما نیز منابع و توانایی انجام محاسبات را داریم، آنگاه موضوع انتخابی می تواند مطلوب باشد. به هر حال، همیشه باید محاسبات را در نظر بگیریم.

7- شناسایی موضوعات ساده و انجام نشده

بهترین روش برای یافتن موضوع مناسب، آن است که مقالات یک حوزه مطالعاتی را بخوانیم و بررسی کنیم که چه موضوعاتی مورد مطالعه قرار نگرفته اند. سپس از میان موضوعات مطالعه نشده، ساده ترین و دردسترس ترین آن ها برگزینیم. با استفاده از این 3 ترفند، خواهیم دانست چگونه موضوع تحقیق انتخاب کنیم تا ساده و دردسترس باشد:

•  ترکیب دو موضوع تحقیق و ساخت یک موضوع تحقیق جدید
• اعمال یک روش تازه برای یک مسئله قبلی
• معرفی معیارها یا روش های ارزیابی جدید برای یک مسئله

البته موضوع های تحقیق ساده و انجام نشده، معمولا واضح هستند. می توانیم تنها با یک مطالعه اجمالی روی چند نمونه مقاله، به کاستی آنها پی ببریم و ساده ترین مباحث انجام نشده را برگزینیم.

8- انتخاب موضوع تحقیق بر اساس دستاوردهای عملی

برخی محققان، ابتدا به دنبال مشکلات موجود در جامعه یا مشکلات علمی می روند. سپس برای حل این مشکلات، موضوع تحقیق پیدا می کنند.

برای مثال، مسائلی مانند روش های تصویربرداری پزشکی، نرم افزارهای رایانه طراحی 3 بعدی یا تجهیزات مهندسی ماهواره ای، می توانند مشکلات حل نشده فراوانی داشته باشند. مشکلات موجود، خود به ما خواهند گفت که چگونه موضوع تحقیق انتخاب کنیم. برای مثال، ممکن است یک شرکت به دنبال ساخت ماشین پیتزا ساز هوشمند بدون دخالت انسان بوده باشد. موضوع تحقیق در این مورد، نحوه ساخت ماشین پیتزا ساز تمام اتوماتیک با استفاده الگوریتم های هوش مصنوعی خواهد بود.

9- وجود منابع علمی کافی برای موضوع تحقیق

ممکن است موضوعی که در نظر داریم، از نظر علمی هرگز مورد توجه قرار نگرفته باشد. اگر هیچ تحقیقات مرتبطی در رابطه با موضوع مورد نظر انجام نشده است، آنگاه کار برای محقق بسیار دشوار می شود و بهتر است از انجام تحقیق علمی درباره آن موضوع بپرهیزید؛ زیرا لازم خواهد بود تا هنگام انجام تحقیق علمی، به منابع مختلف رفرنس دهیم.

بهترین منابع برای انتخاب موضوع تحقیق کدامند؟

بسیاری از دانشجویان می پرسند که بهترین سایت انتخاب موضوع تحقیق چیست؟ همچنین آن ها می خواهند بدانند که با سرچ مقالات علمی یا مجلات اینترنتی، چگونه موضوع تحقیق انتخاب کنیم؟ نحوه انتخاب موضوع تحقیق با استفاده از مقالات علمی، کتاب، اینترنت یا بهره گیری از نظر متخصصان، متفاوت خواهد بود.

مقالات مروری (Literature Review)

مقالات مروری، نوع خاصی از مقالات علمی هستند. در این نوع مقالات، محقق تعدادی از مقالات مرتبط با یک موضوع را جمع آوری می کند و تحلیل و مقایسه روی آنها انجام می دهد. مقالات مروری، یک ابزار بسیاری عالی هستند که دانشجویان با مطالعه آن ها، می توانند به تعداد بالایی از مقالات مرتبط با موضوع مورد نظر خود، به طور یکجا دسترسی پیدا کنند.

مقالات تحلیلی و نظرسنجی

این مدل از مقالات معمولا به صورت توصیفی هستند و اطلاعات جامعی درباره مفاهیم پایه یک موضوع در اختیار مخاطب می گذارند. اگر می خواهیم درباره محتوای علمی موضوع به اطلاعات اولیه جامعی دست پیدا کنیم، این نوع مقالات سودمند خواهند بود. مقالات تحلیلی کیفی، به کاستی های تحقیقاتی، محدودیت های موجود، بهتری استراتژی های تحقیقاتی و نتایج مورد نظر نیز اشاره می کنند. دانستن این موارد برای انتخاب موضوع تحقیق علمی، بسیار کارآمد است.

گزارش کنفرانس ها و کارگاه های علمی

همه ساله، تعداد زیادی جلسه کنفرانس مهم و کارگاه علمی سرتاسر دنیا برگزار می شود. بسیاری از این جلسات و گفتگوهای علمی، متونی را تحت عنوان گزارش منتشر می کنند. گزارش کنفرانس یک ابزار عالی است که به ما می گوید چگونه موضوع تحقیق انتخاب کنیم؛ زیرا طی کنفرانس ها، دیدگاه های گوناگون درباره یک موضوع تحقیق مطرح می شود و داغ ترین مباحث علمی مورد اشاره قرار می گیرند. دانلود گزارش ها از طریق وب سایت کنفرانس ها، وب سایت دانشگاه ها یا از طریق موتورهای جستجوی علمی قابل انجام خواهد بود.

وبسایت های معتبر

تعداد زیادی سایت آنلاین مقاله علمی وجود دارد. به کمک این سایت ها، می توانیم عبارت های مختلف که با موضوع انتخابی ما در ارتباط هستند را سرچ کنیم و مقالات علمی که به آن موضوع پرداخته اند را پیدا و دانلود نماییم. پرطرفدارترین این سایت ها عبارت اند از:

• Google Scholar
• Science Direct
• Research Gate
• Sci-Hub
• Library Genesis

رفرنس های مقالات

هنگامی که به مطالعه یک مقاله علمی می پردازیم، داخل متن آن مقاله و در انتها، با رفرنس های مختلف روبرو خواهیم شد. این رفرنس ها، متعلق به مقالات مرتبط دیگر هستند. با خواندن رفرنس ها و دانلود مقالات مربوط به هر یک، می توانیم به منابع مورد نظر خودمان دسترسی پیدا کنیم و از آن ها برای انتخاب موضوع تحقیق خود ایده های بهتری بگیریم.

نحوه خواندن مقالات علمی برای انتخاب موضوع تحقیق

مقالات علمی، ساختارهای مشخصی دارند. اگر نحوه خواندن مقاله علمی را بیاموزیم، آنگاه می توانیم سریع تر از محتوای آن مطلع شویم. بدین ترتیب، سریع تر خواهیم دانست که چگونه موضوع تحقیق انتخاب کنیم.

مقالات شامل بخش های مختلفی می شوند. قسمت های مقاله به ترتیب معمولا عبارت اند از: چکیده، مقدمه، پیشینه پژوهش، پیکره اصلی (شامل روش تحقیق، تحلیل، یافته ها و بحث و بررسی)، نتیجه گیری و منابع. البته پیش از هر چیز، ابتدا باید به عنوان اصلی مقاله در صفحه نخست نگاه کنیم تا از موضوع دقیق مقاله مطلع شویم.

در وهله اول، جهت کسب اطلاعات اجمالی و مفید درباره محتوای مقاله، می توانیم به بخش چکیده یا Abstract مراجعه کنیم. بخش چکیده گاه به تنهایی ما را آگاه می سازد که چگونه موضوع انتخاب کنیم. اگر محتوای این بخش به نظر جالب آمد و مرتبط با موضوع مورد نظر ما بود، آنگاه می توانیم دیگر بخش ها را مطالعه کنیم. توصیه می شود که جهت صرفه جویی در وقت، ابتدا بخش نتیجه گیری، سپس مقدمه، سپس پیشینه پژوهش و آنگاه دیگر بخش ها مطالعه شوند.

چگونه موضوع تحقیق انتخاب کنیم که قابل قبول باشد؟

برای انتخاب موضوع تحقیق قابل قبول، ابتدا باید جستجوی علمی کافی انجام دهیم و دانش خود را درباره یک رشته تحصیلی یا حوزه مطالعاتی، تکمیل کنیم. مهم ترین نکته، آن است که موضوع انتخابی ما، از نظر هزینه، زمان و مهارت های علمی، برایمان قابل انجام باشد. یک موضوع مقاله خوب، همیشه به حد کافی متمرکز است. این یعنی باید از پرداختن به موضوعات کلی که بارها توسط محققان قبلی بررسی و حل شده اند، بپرهیزیم و به سراغ مباحث جدید، ریز و متمرکز تر برویم.

با مطالعه چند نمونه تحقیق علمی که در یک حوزه مطالعاتی انجام شده اند، به خوبی پی می بریم که چگونه موضوع انتخاب کنیم. ما ابتدا باید مقالات گوناگون با دیدگاه های مختلف را درباره حوزه مطالعاتی مورد نظرمان بخوانیم. البته صاحب نظران، اساتید و دانشجویان برتر دانشگاه نیز می توانند به ما کمک کنند که چگونه موضوع تحقیق انتخاب کنیم. همچنین می توانیم علاقه ها، سلیقه ها و دغدغه های علمی مان را هنگام انتخاب موضوع تحقیق جالب در نظر بگیریم.

چند نمونه موضوع تحقیق

• بررسی سیر تکاملی باکتری های مقاوم در برابر آنتی بیوتیک (رشته زیست شناسی)
• ملاحظات اخلاقی مرتبط با فناوری های CRISPR (رشته زیست شناسی)
• سبک های رهبری گوناگون و تاثیر آن ها بر عملکرد سازمانی (رشته تجارت)
• موثرترین راهبردها برای حل اختلافات بین افراد (رشته ارتباطات)
• آینده رایانش کوانتومی در ایران (علوم رایانه)
• مقایسه کامل بین رایانش ابری و رایانش مهی (علوم رایانه)
• تاریخ ادبیات فراداستانی و خود ارجاعی (ادبیات)
• مقایسه پوپولیسم در آمریکای شمالی و اروپا (علوم سیاسی)
• تاثیر موسیقی کلاسیک بر عملکرد ذهن دانش آموزان نوجوان روستایی (روان شناسی)
• کاربرد نظریه بازی ها در تصمیم های مرتبط با حوزه اقتصاد و جامعه (ریاضیات)

جمع بندی

انتخاب موضوع تحقیق، 4 مرحله کلی دارد. ابتدا باید با مطالعه مقالات و منابع مرتبط، موضوع کلی خود را پیدا کنیم. سپس این موضوع را دقیق تر و متمرکزتر می کنیم و به صورت عنوان، گزاره و پرسش می نویسیم. در مرحله آخر، موضوع خود را بازبینی و نهایی خواهیم کرد. موضوع نباید بیش از حد سنگین باشد و باید دستاوردهای عملی آن مفید باشند. علاقه محقق، مهارت های علمی، زمان موجود و منابع مالی یا علمی نیز تعیین می کنند که چگونه موضوع تحقیق انتخاب کنیم. مقالات مروری، گزارش کنفرانس ها، مقالات علمی و کتاب ها، مهم ترین منابع برای انتخاب موضوع تحقیق هستند.

منابع

• https://edusson.com/blog/research-paper-topics
• https://libguides.montgomerycollege.edu/choose-research-topic
• https://edubirdie.com/blog/100-research-paper-topics

پرسش های پرتکرار